Phân Tích "Chí Phèo"

» Nội dung :
"Chí Phèo" là tác phẩm xuất sắc của nhà văn Nam Cao ở đề tài viết về người nông dân trước cách mạng tháng tám. Thông qua hình tượng nhân vật Chí Phèo, Nam Cao đã khắc hoạ bức chân dung của người nông dân bị đẩy vào bước đường cùng không lối thoát, kết cục tha hoá, lưu manh hoá là tất yếu như một sự giải thoát. Qua nhân vật Chí Phèo nhà văn đã mang đến cho người đọc những giá trị nhân văn sâu sắc, mà mỗi lần gấp trang sách lại mà người đọc không thể nào quên.
Chí Phèo xuất hiện lần đầu tiên trước mắt người đọc không phải bằng xương bằng thịt mà là tiếng chửi. Đó là một tiếng chửi vật vã, đau đớn của một thân phận con người ít nhiều cũng nhận thức được bi kịch của đời mình: "Tiếng chửi đời, chửi trời, chửi cả làng Vũ Đại, chửi cho những đứa nào không chửi nhau với hắn...". Chửi cũng là một cách để giao tiếp nhưng đau đớn thay, đáp lại tiếng chửi ấy chỉ là một sự im lặng đến rợn người, điều đấy chứng tỏ Chí đã bị đánh bậc ra xã hội loài người hay nói đúng hơn xã hội không còn ai xem Chí là người nữa.
Lật lại trang đời của Chí, người đọc không thể nào cầm được nước mắt trước một hoàn cảnh đáng thương như hắn, ngay từ khi mới ra đời, Chí đã bị bỏ rơi bên một lò gạch cũ giữa một cánh đồng mùa đông sương trắng, rồi chí được dân làng nhặt về nuôi nấng. Tuổi thơ của Chí sống trong bất hạnh tủi cực: "hết lang thang đi ở cho nhà người này lại đi ở cho nhà người khác, năm 20 tuổi làm canh điền cho nhà Bá Kiến'' đây là khoảng thời gian đẹp nhất trong cuộc đời của Chí bởi đó là quãng đời lương thiện, quãng đời tuổi trẻ nhiều mộng đẹp. Chí giàu lòng tự trọng, biết ghép những gì người ta cho là đáng khinh, bị con mụ chủ bắt làm điều không chính đáng, Chí vừa làm vừa run thấy nhục hơn là thích. Chí cũng như bao con người khác, cũng có ước mơ giản dị: "Có một gia đình nho nhỏ chồng cuốc mướn cày thuê, vợ dệt vải. Chúng lại bỏ một con lợn nuôi đẻ làm vốn liếng. Khá giả mua dăm ba sào ruộng làm'', đó chính là ước mơ lương thiện, nhưng đớn đau thay cái xã hội bất lương ấy đã bóp chết cái ước mơ nhỏ nhoi của Chí khi nó vừa nảy nở, một cơn ghen vu vơ của lão cáo già Bá Kiến đã đẩy chí vào cảnh tù tội, chính nhà tù thực dân đã tiếp tay cho lão, khiến Chí Phèo từ một anh canh điền khoẻ mạnh thành một cảnh lưu manh hoá, một kẻ tội đò. Nhà tù thực dân đã bằm nát bộ mặt người của Chí, huỷ hoại cả nhân tính đẹp đẽ.
Sau bảy, tám năm, ra tù chí không còn là anh canh điền hiền lành như đất nữa, trước mắt người đọc là một tên lưu manh với nhân hình gớm chết: ''cái đầu trọc lóc, cái mặt thì đen mà lại rất cơng cơng, hai mắt gườm gườm trong gớm chết. Cái ngực phanh, đầy những nét chạm trổ rồng phượng với một ông tướng cầm chuỳ, cả hai cánh tay cũng thế''. Cả cái nhân tính cũng bị xã hội xâm hại. Giờ đây là một Chí Phèo say với những tội ác tày trời không ai dung thứ, hắn trở thành tay sai đắt lực cho Bá Kiến: ''đối đầu, quay lưng với cả dân làng Vũ Đại''. Từ một anh nông dân hiền lành lương thiện bỗng trở thành một tên lưu manh, một con quỷ dữ. Đáng buồn hơn mới ngày nào chính dân làng Vũ Đại đã nuôi chí lớn lên trong vòng tay yêu thương thế mà giờ đây Chí đã quay lưng lại với tất cả gây tai hoạ cho bao nhiêu gia đình: ''hắn đã đập nát biết bao nhiêu cảnh yêu vui, làm chảy máu và nước mắt biết bao nhiêu người dân lương thiện''. Hắn làm những việc ấy trong lúc say: '' ăn trong lúc say, thức dậy vẫn còn say... Đập đầu, rạch mặt, giết người, ăn vạ trong lúc say để rồi say nữa, say vô tận''. Chưa bao giờ hắn tỉnh để thấy hắn tồn tại trên đời bởi vì những cơn say của hắn tràn từ cơn say này đến những cơn say khác.
Nam Cao đã cho người đọc thấy một thực tế đau lòng vì cuộc sống của nhân dân ta trước cách mạng tháng tám. Đó là cuộc sống bị bóp nghẹt ước mơ, khát vọng người nông đân bị bần cùng hoá dẫn đến lưu manh hoá, một cuộc sống tối tăm, không ánh sáng, không hi vọng. Qua đó nhà văn xót thương cho nhân vật, cay đắng và đau đớn cùng nhân vật đây chính là vẻ đẹp của một tấm lòng nhân đạo yêu thương sâu sắc, của nhà văn đối với những kiếp người như Chí Phèo. Nam cao không hề trách giận Chí Phèo mà ngòi bút của ông giành cho nhân vật luôn nồng nàng, yêu thương. Nhà văn đã phát hiện trong chiều sâu của nhân vật là bản tính tốt đẹp mà chỉ cần một chút tình thương của đồng loại khẽ chạm vào, bản tính ấy sẽ sống dậy mãnh ấy sẽ sống dậy mạnh liệt.
Sự xuất hiện của nhân vật Thị Nở có một ý nghĩa đặc biệt quan trọng trong cuộc đời Chí Phèo: ''đó là một con người xấu, ma chê quỷ hờn'' nhưng kì diệu thay lại là nguồn ánh sáng duy nhất rọi vào chốn tăm tối trong tâm hồn Chí Phèo khơi dậy bản tính người của hắn, thắp sáng một trái tim đã ngủ mê qua bao ngày tháng bị dập vùi, hắt hủi. Chính cuộc tình ngắn ngủi với Thị Nở trong một đêm trăng đã vô tình thắp lên ngọn lửa cuộc sống trong Chí, tỉnh dậy hắn chợt nhận ra trong căn lều ẩm thấp là ánh nắng ngoài kia rực rỡ biết bao. Hắn nghe tiếng chi m hót ngoài kia vui vẻ quá, riêng anh thuyền chài gõ mái chèo đuổi cá trên sông, tiếng trò chuyện cười nói của những người đi bán vải về... Những âm thanh ấy ôm nào chả có nhưng hôm nay Chí mới nghe thấy... Chao ôi là buồn quá đi! Và chính cuộc sống đã lay động trong tiềm thức xa xôi của Chí: ''ước mơ của một thời trai trẻ có một thời trai trẻ, có một gia đình nho nhỏ chồng cuốc mướn cày thuê, vợ dệt vải. Chúng lại bỏ một con lợn nuôi để làm vốn liếng. Khá giả thì mua dăm ba sào ruộng làm''
Rồi chính trong những phút giây tỉnh táo ấy Chí Phèo đã thấy trước tuổi già của hắn: ''đói rét, ốm đau và cô độc- cái này còn đáng sợ hơn đói rét và ốm đau''. Phải chăng Chí đang hối hận và ăn năn về những việc mà mình đã làm? Chẳng biết có phải hay không mà Chí thấy lòng buồn man mác. Và nếu như Thị Nở không đến thì hắn đã khóc được mất, và rồi chính bàn tay ân cần của Thị Nở và tình yêu thô mộc của Thị đã khơi dậy trong Chí tình người, bát cháo hành chính là liều thuốc giải độc góp phần thức tỉnh phần người trong con quỷ dữ, nhìn bát cháo bốc khói mà lòng Chí xao xuyến bâng khuâng, hắn ăn cháo hành mà lấy làm mãn nguyện và vị ngon của nó. Có lẽ đây là lần đầu tiên trong đời hắn được một người đàn bà cho, trước đây chỉ toàn là cướp giật, doạ nạt thì ngày nay chính bàn tay ân cần và tình yêu ấy đã làm hắn thay đổi '' nhìn thì hắn như muốn khóc, hắn cảm động và ngay trong chốc lát hắn cảm thấy lòng thành trẻ con, hắn muốn làm nũng với Thị như muốn làm nũng với mẹ. Ôi sao mà hắn hiền''. Cảm giác được yêu thương làm cho Chí trỗi dậy một tình yêu cuộc sống, đó là giây phút Chí thèm lương thiện và khát khao làm hoà với mọi người, rồi đến khát vọng hạnh phúc với Thị: ''hay là mình sang đây ở với tớ một ngày cho vui''. Từ con quỷ dữ nhờ Thị Nở hay nói đúng hơn nhờ tình thương của Thị, Chí đã thật sự trở lại làm người với tất cả những năng lực nếu có. Nhưng điều trớ trêu khi bản tính người nơi Chí Phèo nổi dậy cũng là lúc Chí Phèo hiểu rằng không thể trở về với cuộc sống lương thiện như lúc trước, trở về với xã hội lương thiện, xã hội loài người cũng là lúc Thị Nở đóng sầm cửa lại trước mặt Chí. Thị Nở như tia chớp rạch ngang bầu trời đêm của Chí, vừa đủ để soi lên một niềm cảm thông cũng là lúc nó tắt ngấm vào đêm đen của Chí. Nơi xa dần, chính xã hội thực dân đã cướp đi của Chí quyền làm người và vĩnh viễn không trả lại. Nó tiêu huỷ chiếc cầu nối duy nhất của con người, đó là khi Thị Nở từ chối tình yêu với hắn.
Chí Phèo tìm đến rượu nhưng rượu không phải bao giờ cũng làm cho người ta say, càng uống chí càng tỉnh, càng tỉnh càng nhận ra bi kịch của đời mình. Chí đau đớn khi nghe thoang thoảng mùi cháo hành rồi ôm mặt khóc tưng tức. Ấm uất, chí sách dao đi định đến nhà Thị Nở để đâm chết con khọm già ''con đĩ nở''.
Nhưng sự thức tỉnh ý thức là bi kịch đã đẩy chệch hướng đi của Chí dẫn Chí đến thẳng nhà Bá Kiến. Hơn ai hết Chí đã hiểu ra rằng kẻ đã làm cho mình trở thành quỷ dữ chính là Bá Kiến, lòng căm thù đã âm ỉ bấy lâu trong con người Chí. Chí càng thấm thía tội ác của kẻ đã cướp đi quyền làm người, cướp đi nhân hình cả nhân tính của mình. Chí Phèo đến nhà Bá kiến với tư cách là một nô lệ đã thức tỉnh, đòi quyền làm người: ''Tao muốn làm người lương thiện, nhưng không ai cho tao lương thiện!''.
Đó là những câu hỏi vút lên lời cay đắng không lời giải đáp. Câu hỏi chất chứa nỗi đau của một con người thấm thía được nỗi đau khôn cùng của bi kịch cá nhân. Và Chí Phèo cũng tự kết liễu cuộc đời mình sau khi kết liễu tên cáo già Bá Kiến. Cái chết bi thảm của Chí là lời kết án của xã hội phong kiến và tiếng kêu cứu về quyền làm người. Đó cũng chính là tiếng gọi thảm thiết cấp bách của nhà văn '' hãy cứu lấy con người, hãy cứu lấy xã hội''.
Chí Phèo là một kiệt tác bất hủ chứa đựng trong đó là tư tưởng tình cảm lớn mang giá trị nhân đạo hiện thực sâu sắc.

Thế Giới Giải Trí

Cùng Chuyên Mục